Eigenaarschap de sleutel tot passend onderwijs?

Eigenaarschap de sleutel tot passend onderwijs?

Van ouds is het onderwijs – en het leven – ingedeeld volgens het model dat in de industriële revolutie is ontstaan. Dit houdt in standaardisering, grote processen een hiërarchische indeling. In het onderwijs vertaalt dit zich naar een niveau van leerkrachten, een niveau van bouwcoördinatoren, van directeuren, van clusterdirecteuren en van bestuursleden. Van Lieshout ervaart het, naast een kwetsbaarheid, als een voordeel dat enkel hijzelf en zijn naaste collega verantwoordelijk zijn voor vier scholen. Dit betekent immers dat hij niet alles zelf kan doen en dat een deel van het werk belegd kan worden bij leerkrachten zelf.

“Ik merkte als bestuurslid op den duur dat ik zo ver van het onderwijs af stond, dat mijn invloed op dat onderwijs steeds kleiner werd. Ik zei iets tegen een clusterdirecteur, die dit meenam naar zijn directeur. Vervolgens werd het met de bouwcoördinatoren besproken en dan pas hoort de leerkracht er iets van. Door deze opdeling van denken en doen is er te weinig ruimte voor de leerkracht om zelf te denken; alles is al bedacht en de leerkracht hoeft het alleen nog maar uit te voeren.”

Van Lieshout wenst dan ook de verantwoording zo laag mogelijk in de organisatie te leggen, omdat meedenken meer motivatie en betrokkenheid betekent.

Eén van de kernwoorden die hij dan ook door zijn beleid hanteert is ‘eigenaarschap’. Dit is een breed begrip, maar refereert hier vooral naar eigenaarschap voor het eigen leerproces; zelf kunnen leren en eigen keuzes kunnen maken. Ook weerbaar zijn, kunnen aangeven wat je goed vindt en wat je graag anders zou willen maakt ook onderdeel uit van eigenaarschap. Dit begrip kan toegepast worden op leerlingen, maar ook op leerkrachten. Op korte termijn gaan de scholen van SKO Maasdal zich vooral te richten op deze twee belangrijke partijen in het onderwijs. Welk deelproces van eigenaarschap de scholen zich vervolgens op richten wordt per school beslist (ook dit kan gezien worden als eigenaarschap van de school zelf!). In een metafoor van een vliegwiel heeft de scholengroep van van Lieshout eigenaarschap verwikkeld met nog twee andere kernbegrippen, namelijk samenwerken en ontwikkeling (zie figuur 1 en 2).

Hoe hoopt van Lieshout het eigenaarschap in zijn scholengroep te vergroten?

Niet enkel teamvergaderingen en studiedagen ondersteunen de leerkracht; van Lieshout voorziet ook individuele momenten voor leerkrachten via zogenaamde ‘doelgesprekken’ die bij de aanvang van het schooljaar plaatsvinden. In deze doelgesprekken worden de doelen voor het aankomende schooljaar besproken; Welke uitdaging biedt deze klas? Hoe pak je dit aan? Welke bijdrage ga je leveren aan de schoolontwikkeling? Welk persoonlijk talent wil je verder vormgeven?

De ervaring leert hem dat het vergroten van eigenaarschap bij leerkrachten zorgt voor een parallel proces bij leerlingen. Plezier en succesgevoel bij de leerkracht zal het plezier en succesgevoel bij leerlingen ook verhogen. De leerkracht die voordeel haalt uit het formuleren van specifieke doelen voor zichzelf, zijn of haar klas of de school, gaat bijvoorbeeld zelf ook aan de slag met doelgesprekken bij de leerlingen. Deze leerkracht start misschien ook niet langer met oefeningen op pagina 6, maar start de les liever met een toets, zodat de leerling kan ervaren wat hij/zij alvast goed kan en waar er nog plaats is voor verbetering. Dit stimuleert de leerling om zelf te zien waar de hiaten zijn in zijn/haar kennis. Ook kinderen bloeien op als ze verantwoordelijkheid krijgen.

De opdeling van niveaus volgens het HGW model heeft een grote “boost” aan differentiatie binnen de klassen gebracht. Inmiddels blijkt ook de indeling in 3 groepen nog onvoldoende differentiatie met zich mee te brengen. De breedte van de vraag binnen één klas gedekt krijgen is een hele kluif voor de leerkracht. De focus komt hierbij ook meer te liggen op het niveau binnen de leerling zelf en minder op het niveauverschil tussen leerlingen.

"Er wordt teveel getoetst om te toetsen. Toetsen zijn belangrijk om een volgende stap te zetten en een plan te maken, maar voortdurend toetsen en beoordelen werkt demotiverend. Belangrijk is dat kinderen op hun tempo kunnen leren, voortdurend uitgedaagd worden en voelen dat ze groeien”

Echter, het is niet eenvoudig om de conventionele manier van werken te doorbreken, merkt van Lieshout. “Mensen zijn geconditioneerd om te denken in het systeem zoals het nu is; niet enkel leerkrachten, maar ook andere partijen betrokken bij onderwijs zoals ouders. De leerkracht heeft handen tekort, terwijl er gemiddeld 25 paar handen in elke klas aanwezig zijn. Laten we ze gebruiken!”

Bij het vergroten van eigenaarschap wordt uitgegaan van samenwerking tussen leerling – leerkracht – ouder. Op leerkrachten en leerlingen heeft de school meer grip dan op ouders. Toch is vanuit de visie van SKO Maasdal het vergroten van eigenaarschap (voor het leren van kind, voor de school als geheel) van groot belang. De eerste acties liggen in informeren, betrekken en samenwerken.

Het ultieme einddoel is een balans bereiken tussen een programma en het leren van kinderen, waarbij kinderen zich eigenaar voelen over hun leren en overzien waar ze mee bezig zijn. Het gaat niet enkel om cognitief presteren, maar om brede ontwikkeling.

Van Lieshout is nieuwsgierig om het thema “eigenaarschap” ook op andere scholen speelt en wil graag via dit artikel een uitnodiging verzenden aan de lezer. Indien deze wenst dit thema uit te diepen, ervaringen en ideeën uit te wisselen en eigenaarschap te vergroten kan er contact opgenomen worden.

“En waar ligt de grens? Dat is onderdeel van het avontuur, dat gaan we allemaal samen ontdekken!”

Voor contact: b.vanlieshout@skomaasdal.nl

Figuur 1: vliegwiel Eigenaarschap, Ontwikkeling en Samenwerken waarrond beleid van SKOM opgebouwd is.

Figuur 2: concept van het schoolplan van SKOM. Men vertrekt vanuit het vliegwiel om werkwijze van de school aan te sturen via verschillende conceptuele lagen.

Eigenaarschap, ontwikkelen en samenwerken.

• 7 principes van succesvolle mensen klik hier voor het boek
• SKOM skills: sociale vaardigheid, verantwoordelijkheid voor eigen leren, kritisch denken, creatief zijn, ICT vaardig.
• leerdoelen: zelfstandig functioneren in de maatschappij, brede ontwikkeling, omschreven in zgn. kerndoelen.
• werkwijze school: ruimte voor eigen keuzes en ervaringen, aansluiting bij persoonlijke eigenschappen en vaardigheden, ruimte voor persoonlijke en schooleigen keuzes naast kernwaarden.