Laat je vaardigheden en talenten zien: de ontwikkeling van een "Plus-document"

This article is also available in English

"...Wees als het kind dat de zeester weer terug in de zee gooit": dat is het motto waaronder dit project is uitgevoerd. Het is gebaseerd op een verhaal uit Singapore over een kind op het strand dat zeesterren terug in de oceaan gooit. Een oude man ziet het kind en vraagt: "Waarom doe je dat?" Het kind antwoordt daarop: "Het wordt eb en als ik ze niet gauw terug in de oceaan gooi, dan gaan ze dood." De oude man schudt zijn hoofd en zegt: "Maar weet je dan niet dat er nog honderden zeesterren liggen? Die paar die jij teruggooit, maken echt geen verschil." Maar het kind raapt een nieuwe zeester op en gooit die in de oceaan. Dan lacht het kind en zegt: "Voor die maakt het in ieder geval wel verschil."

De strekking van dit verhaal is ook op het onderwijs in het algemeen van toepassing. Wij zijn namelijk van mening dat onderwijs een proces moet zijn dat op een gegeven moment een verschil maakt in het leven van leerlingen, en wel door elke leerling als een individu te zien. Wij willen hen helpen om zich op hun eigen wijze te ontwikkelen en wij willen laten zien dat ze ieder voor zich uniek zijn. Dat is het proces dat we middels dit project willen bevorderen en ondersteunen.

Dit project is uitgevoerd in het kader van het PREMIUM student honours program van de Universiteit Maastricht in samenwerking met Casper Gardeniers, de coördinator van de afdeling tweetalig onderwijs van het Porta Mosana College.

PREMIUM biedt studenten de kans om in een multidisciplinaire setting aan een concrete opdracht te werken voor een bedrijf, overheidsinstantie of ngo. Doel van dit project was het leveren van een bijdrage aan het ontwikkelen van een "Plus-document" voor de scholieren van het Porta Mosana College; een dergelijk document is verplicht op grond van het nieuwe gedecentraliseerde universitaire toelatingssysteem in Nederland. Het ministerie heeft een beroep gedaan op de professionele educatieve en pedagogische gemeenschap om concepten te ontwikkelen over de opzet van dit "Plus-document" enerzijds en hoe het in praktijk kan worden gebracht anderzijds.

Als voortrekker op het gebied van innovatief leren, streeft de scholengemeenschap Porta Mosana College naar de ontwikkeling van een "Plus-document" waarin de vaardigheden van de 21^e eeuw worden geïntegreerd. Daardoor krijgen leerlingen niet alleen een beter inzicht in zichzelf, maar ook in de wereld om hen heen. Zij worden gestimuleerd om in het dagelijks leven essentiële vaardigheden te oefenen die nodig zijn om een productieve mondiale burger van de 21^e eeuw te worden. Een van de manieren om de vaardigheden van de 21^e eeuw in het "Plus-document" te integreren, is om leerlingen de nadruk te laten leggen op de vaardigheden die ze zich tijdens hun buitenschoolse activiteiten eigen hebben gemaakt, om vervolgens in kaart te brengen welke vaardigheden het meest relevant zijn voor de studie waarvoor zij zich willen inschrijven. Dit kan tevens als een mechanisme voor reflectie en zelfontwikkeling functioneren om studenten te laten ontdekken en te laten zien wat hun unieke sterke kanten en interesses zijn. Leerlingen worden zich zo ook bewuster van de leermogelijkheden en van de waarde van hun buitenschoolse ervaringen. Wij zijn van mening dat die ontwikkeling in het "Plus-document" zichtbaar moet zijn. Tegelijkertijd moet dat document als een leidraad fungeren voor middelbare scholieren die van plan zijn om naar de universiteit te gaan. Het moet een document worden waaruit mensen die verantwoordelijk zijn voor de toelating tot universiteiten kunnen afleiden waartoe studenten in staat zijn, wat hun capaciteiten en prestaties zijn en, uiteindelijk, wat hun profiel nou precies zo uniek maakt.

Aangezien het format van het "Plus-document" nog niet definitief is, was dit voor ons een grote kans om een stapje verder te kijken dan uitsluitend het gebruik ervan voor het toelatingsproces bij universiteiten: wij hebben daarom een "Plus-document" ontworpen dat leerlingen in hun persoonlijke ontwikkeling ondersteunt tijdens de middelbare school én daarna. Wij wilden meer dan 'alleen maar' een "Plus-document" voor middelbare scholieren ontwikkelen dat aan het eind van hun examenjaar voorgoed terzijde wordt geschoven. Ons stond een ondersteunend innovatief instrument voor ogen, zowel qua design als doel, dat leerlingen motiveert om het bij te blijven houden en als leidraad voor hun ontwikkeling te gebruiken. Het document dient de leerlingen richting te geven en steun te bieden zodat zij weten wat zij van zichzelf in het "Plus-document" willen laten zien en hoe ze dat het beste kunnen aanpakken. Ons "Plus-document" begint dan ook in 4 VWO en loopt door tot 6 VWO én daarna omdat het proces tot in het oneindige uitgebreid kan worden. Alle informatie wordt voor de studenten bewaard zodat zij in staat zijn om hun vooruitgang voortdurend bij te houden en aan te passen. Onderkend moet echter worden dat het fysieke "Plus-document" dat leerlingen bij de aanmelding bij universiteiten meesturen, door de meesten van hen daarna niet meer gebruikt zal worden.

Na academisch achtergrondonderzoek, het verzamelen van ideeën van betrokken partijen als het Porta Mosana College, zijn leerlingen en universiteiten en na het inventariseren van beste praktijken over de hele wereld, is een prototype van het "Plus-document" ontwikkeld. Centraal kenmerk van het document is dat het uit drie lagen bestaat ter bevordering van een persoonlijk ontwikkelingsproces van leerlingen van 4 VWO tot en met 6 VWO. Het fundament wordt gevormd door de reflectielaag. Deze laag is alleen toegankelijk voor de betreffende leerling zodat deze zijn of haar gedachten over zichzelf echt de vrije loop kan laten. Binnen deze laag maken de leerlingen ook aantekeningen over hun activiteiten en evalueren zij de vaardigheden van de 21^e eeuw die zij daardoor hebben verworven. Dit kan op uiteenlopende manieren gebeuren, bijvoorbeeld via een dagboek of een videoblog. De leerlingen kunnen vervolgens de meest belangrijke elementen selecteren om naar de eindlaag te kopiëren, het officiële "Plus-document", dat naar de universiteiten wordt gestuurd. De middelste laag is de werklaag waar leerlingen ideeën en vragen met andere leerlingen, docenten of mentoren kunnen uitwisselen om steun en feedback te krijgen. Om dit proces een interactiever karakter te geven, kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een visueel landschap, vergelijkbaar met een videogame, met verschillende markeringspunten als symbool voor de sterke kanten, activiteiten, vaardigheden of verbeterpunten van leerlingen. Zoals gezegd, is de eindlaag het officiële "Plus-document" zelf dat is opgebouwd uit de elementen van het proces dat zich in de voorgaande twee lagen heeft ontwikkeld.

Ons definitieve prototype voor de eindlaag c.q. het officiële "Plus-document" bestaat uit twee pagina's. De eerste pagina is bedoeld om de persoonlijke eigenschappen van de VWO-leerling weer te geven door middel van de antwoorden op vragen over hun ambities en karakter. Op de tweede pagina wordt een uitgebreid overzicht gegeven van de activiteiten, de verworven vaardigheden en een statistisch beeld (cirkeldiagram en grafiek) van de ontwikkeling van de leerling. In deze twee pagina's worden de drie lagen van het "Plus-document"-proces tot een eindresultaat gecombineerd dat bij de aanmelding voor een universiteit kan worden gevoegd.

Wat de toekomst betreft, bevelen wij meer onderzoek aan naar de wijze waarop het "Plus-document" verbeterd zou kunnen worden met ook aandacht voor de vraag of het "Plus-document"-proces elektronisch vormgegeven zou kunnen worden. Het cirkeldiagram en de voortgangs-tracker van het prototype zouden bijvoorbeeld automatisch met een computerprogramma voor leerlingen gecreëerd kunnen worden. Wanneer er dan op bepaalde opties wordt geklikt, verschijnt er meer informatie op het scherm. Het e-document zou leerlingen daarnaast de mogelijkheid moeten bieden om afbeeldingen, video's en muziek naar de verschillende onderdelen van het "Plus-document" te uploaden. Hierdoor kunnen leerlingen hun vaardigheden en ontwikkeling op een nog persoonlijkere, geëngageerde en innovatieve manier laten zien. Tot slot is een meer ambitieuze aanbeveling dat er bekeken zou kunnen worden wat de mogelijkheden zijn om de landschapslaag van het "Plus-document" in de vorm van een videogame te gieten. Leerlingen kunnen dan persoonlijke visuele landschappen en een interactieve component creëren waarmee medeleerlingen, ouders en docenten feedback kunnen geven. Dergelijke verbeteringen zijn waarschijnlijk motiverender voor studenten en zorgen daarnaast voor een groter onderling verband tussen de drie lagen.

Als deze ideeën en aanbevelingen verwezenlijkt kunnen worden, krijgt het "Plus-document" nog meer diepte. Wij zien het "Plus-document" als een innovatief instrument waarmee leerlingen een beter inzicht in zichzelf krijgen en sterkere persoonlijke vaardigheden kunnen ontwikkelen. Uiteindelijk moeten universiteiten aan de hand van het "Plus-document" kunnen constateren of leerlingen op basis van hun unieke profiel geschikt zijn voor de studie van hun keuze. Wij hebben getracht met dit project een fundament te leggen en wij hopen dat nader onderzoek met betrekking tot de structuur en implementatie van het "Plus-document" op proactieve wijze zal worden uitgevoerd.

NB: PREMIUM is het honours-programma voor masters studenten aan de Universiteit Maastricht. PREMIUM biedt studenten de kans om in een multidisciplinaire setting aan een concrete opdracht te werken voor een bedrijf, overheidsinstantie of ngo. In het kader van dit project hebben de studenten Manisha Kalikadien, Verena Pachler, Rachel Phoa en Charlotte Raue een opdracht van het Porta Mosana College in Maastricht uitgevoerd. Zij werden daarbij begeleid door competence coach Renee Speijcken en de projectmentoren Arie van der Lugt en Anne Schepers.