Lex Borghans (Universiteit Maastricht) | 13 November 2019
De laatste tijd is er veel aandacht voor nieuwe vaardigheden die aan belang toe zouden nemen: “Soft skills”, “21-eeuwse vaardigheden” “niet-cognitieve vaardigheden” of “sociaal-emotionele vaardigheden” zijn aanduidingen die hiervoor worden gebruikt. Deze bijdrage gaat in op de vraag om welke vaardigheden het gaat en wat de argumenten zijn waarom het belang van deze vaardigheden toeneemt.
Volgens de OECD gaat het bij deze vaardigheden om drie groepen.
De SLO heeft het bij het curriculum van de toekomst op een vergelijkbare manier over: vaardigheden op het gebied van denken en handelen (ondernemen, problemen oplossen, creatief of kritisch denken en handelen), jezelf kennen (zelfregulering, zelfreflectie, oriëntatie op jezelf, je studie en loopbaan), en omgaan met anderen (communiceren, sociale en culturele vaardigheden, samenwerken) [SLO Curriculum van de toekomst, januari 2019: http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/].
Er zijn drie argumenten voor de toenemende aandacht voor deze nieuwe vaardigheden.
Vaardigheden belangrijker dan gedacht
Het eerste, meest basale, argument is dat de afgelopen decennia uit onderzoek naar voren is gekomen dat dergelijke vaardigheden belangrijker zijn dan voorheen werd gedacht. Onderzoek in de VS liet enkele voorbeelden zien waaruit het belang van bepaalde niet-cognitieve vaardigheden blijkt. Het bekendste voorbeeld is het Perry Preschool Program. Dit was een interventiestudie waarbij een groep kinderen uit achterstandsgezinnen een gestructureerd voorschools programma kreeg aangeboden om hun leerproces een impuls te geven. Een vergelijkbare groep leerlingen diende als controlegroep en kreeg dit extra aanbod niet. Gedurende de voorschool stegen de cognitieve vaardigheden van de interventiegroep harder dan die van de controlegroep en dus leek het programma aanvankelijk zoals verwacht te werken. Maar eenmaal op de kleuterschool verdween, tot verbazing van de onderzoekers, het cognitieve verschil tussen beide groepen heel snel. De tijdelijke voorsprong van de kinderen die naar de voorschool waren geweest bleek niet bestendig te zijn. De leerlingen werden echter verder gevolgd en toen ze 15 werden, ontstonden er toch verschillen tussen beide groepen. De kinderen die de voorschool hadden gevolgd bleken succesvoller te zijn op de middelbare school, moeilijkere keuzevakken te nemen en vaker naar de universiteit te gaan. Als dat succes niet van cognitieve vaardigheden komt, moet het wel van iets anders komen. Uit onderzoek kwam steeds meer het beeld naar voren dat het hier om vaardigheden als doorzettingsvermogen, nieuwsgierigheid en sociale vaardigheden ging. Ander recent onderzoek laat ook het belang zien van sociaal-emotionele vaardigheden. Deze verklaring houdt dus in dat sociaal-emotionele vaardigheden altijd al belangrijk waren, maar dat we ons steeds meer bewust worden van dit belang.
Vaardigheden in belang toegenomen
Andere theorieën beargumenteren dat het belang van sociaal-emotionele vaardigheden de laatste decennia daadwerkelijk is toegenomen. Een ontwikkeling die zich ook de komende tijd zal voortzetten. Het tweede argument voor het toenemende belang van nieuwe vaardigheden wordt door de OECD gebruikt. Volgens de OECD wordt onderwijs in het algemeen al steeds belangrijker in onze samenleving. De verschillen in de beloning tussen hoger en lager opgeleide mensen worden steeds groter. Maar, zo zegt de OECD, zijn ook het type vaardigheden dat van belang is, aan het veranderen. Andreas Schleicher, hoofd van de onderwijsdivisie van de OECD, verwoordt dit als volgt [Andreas Schleicher, The case for 21st-century learning, OECD website: https://www.oecd.org/general/thecasefor21st-centurylearning.htm]:
“We live in a fast-changing world, and producing more of the same knowledge and skills will not suffice to address the challenges of the future. A generation ago, teachers could expect that what they taught would last their students a lifetime. Today, because of rapid economic and social change, schools have to prepare students for jobs that have not yet been created, technologies that have not yet been invented and problems that we don't yet know will arise.
Think back 50 years: could educators then have predicted how the Internet, which emerged globally in 1994, or the mobile phone, which appeared a few years later, would change the world? These technologies have not just become tools of learning, but networking and knowledge sharing, as well as innovation and entrepreneurship.”
Volgens deze redenering is het dus vooral de toenemende snelheid waarmee de samenleving verandert de reden dat nieuwe vaardigheden belangrijker worden. Het onderwijs kan leerlingen geen vaardigheden meer bijbrengen waar ze hun hele leven iets aan hebben, maar moet hen vaardigheden bijbrengen waarmee ze zich voortdurend aan kunnen passen aan de snel veranderende omstandigheden en de vraag van de arbeidsmarkt. De afgelopen tijd zijn er veel nieuwe technische mogelijkheden beschikbaar gekomen, die nog niet bestonden op het moment dat een groot deel van de beroepsbevolking onderwijs volgde. Mensen moeten daarom in staat zijn zich, ook buiten het onderwijs, voortdurend aan te passen aan de veranderingen die plaatsvinden.
Technologische veranderingen achter verandering in vaardigheden
Het derde argument is het toenemend belang van technologie en staat bekend als “skill biased technological change”: Naarmate technologie een grotere rol speelt in de samenleving, wordt het belang van onderwijs groter en verandert ook de aard van de vaardigheden die worden gevraagd. Neem de opkomst van de computer. Beroepen bestaan vaak uit een reeks van taken en door de opkomst van de computer werden sommige van die taken door deze nieuwe technologie overgenomen van de mensen: de meeste beroepen hebben taken die verdwijnen, maar ook taken die blijven. Bovendien komt daar vaak bij dat de computer bediend moet worden. Het takenpakket binnen banen verschuift dus. De taken die als eerste geautomatiseerd worden zijn routinetaken en taken waar mensen relatief slecht in zijn. Een voorbeeld hiervan is rekenen. Vergeleken met hoe goed een mens hierin is, is rekenen voor een computer een heel eenvoudige klus. Mensen zijn echter uitgesproken goed in bijvoorbeeld sociale interactie en creativiteit. Binnen een functie worden die laatste vaardigheden dus belangrijker en het soort functies waarin deze vaardigheden cruciaal zijn neemt toe, terwijl het aantal functies waarin het vooral draait om computeriseerbare taken afneemt. In veel beroepen zie je dat terug. Een secretaresse besteedde vroeger veel meer tijd aan het uittypen van teksten en is tegenwoordig meer bezig met regelwerk en het te woord staan van mensen. In de winkel ging vroeger veel tijd op aan de administratie en bijhouden van de voorraad, terwijl er tegenwoordig meer ruimte is voor contact met de klant. Het werk wordt dus steeds menselijker.
Er zijn dus duidelijke argumenten om te denken dat sociaal-emotionele vaardigheden belangrijker worden en dat hun belang in het verleden is onderschat. Het is dus van belang om deze ontwikkelingen te volgen en te bekijken wat ze betekenen voor het onderwijs. Er is echter nog weinig bekend over dit type vaardigheden. Er zijn nog weinig databronnen in het onderwijs die op grote schaal deze vaardigheden meenemen. In Limburg zijn veel van deze sociaal-emotionele vaardigheden gemeten in de OML. In een serie bijdragen laten we de komende tijd onder andere zien hoe de vaardigheden zich ontwikkelen over de afgelopen jaren, welke verschillen er zijn tussen groepen leerlingen en hoe ze zich onderling tot elkaar verhouden.