Onderwijsinnovaties in het VO

Onderwijsinnovaties in het VO

Het VO staat aan het begin van een transformatieproces. Het meer dan honderd jaar oude jaarklassensysteem gaat geleidelijk verdwijnen. Steeds meer scholen oriënteren zich op vormen van gepersonaliseerd leren. De VO-raad heeft samen met het PO en de ministeries van OCW en EZ een Doorbraakproject Onderwijs en ICT georganiseerd met als hoofddoel de ontwikkeling van gepersonaliseerd leren te faciliteren. Deze innovatieve ontwikkeling betekent, dat niet alleen de inhoud van het onderwijs (het curriculum) ter discussie staat en meer eigentijds ingevuld gaat worden, maar dat de hele organisatie van het onderwijsproces ingrijpend gaat veranderen.

Leren op maat, elke leerling een eigen leerroute, in een eigen tempo en passend bij de eigen leerstijl, inspelend op eigen ambities van de leerling, zal de schoolorganisatie ingrijpend gaan veranderen.

Dankzij ICT kan het leren veel meer tijd en plaats onafhankelijk worden. Dankzij ICT zullen leerlingen en docent van dag tot dag veel beter geïnformeerd zijn over de vorderingen van het leren. Het zwaartepunt in de rollen die docenten in de school vervullen, verandert in de richting van begeleider van het leerproces van de leerling. Ook bij gepersonaliseerd leren blijft leren iets dat je samen doet. Samen met medeleerlingen en samen met docenten. Maar de wijze waarop dat gebeurt, is nu al ingrijpend aan het veranderen.

Persoonlijk leren bij SOML

Bij Stichting Onderwijs Midden-Limburg (SOML) hebben we begin 2013 de strategische keuze gemaakt om scholen uit te nodigen en uit te dagen om op zoek te gaan naar vormen van gepersonaliseerd leren. We hebben dat doel ‘Persoonlijk Leren’ genoemd, het leerproces van de leerling moet veel persoonlijker worden vormgegeven. Elke school, elke locatie van SOML is in het voorjaar 2013 gestart met de zoektocht naar vormen waarin dat persoonlijk leren gestalte kan krijgen. Geen revolutie maar een evolutie, aansluitend bij het onderwijsconcept van de school, maar wel met de ambitie oude patronen los te laten ten faveure van onderwijsinnovaties die leerlingen in staat stellen stapsgewijs meer eigen keuzes te maken, het programma in te richten passend bij de eigen mogelijkheden (en beperkingen) op weg naar het beoogde diploma.

De scholen van SOML hebben hiervoor zogenaamde ‘Broedplaatsen’ voor persoonlijk leren georganiseerd om op beheersbare schaal te experimenteren.

Docenten krijgen regie leerproces

Het flexibiliseren van de organisatie van het onderwijs houdt onder meer in dat gevarieerde werkvormen worden gehanteerd, dat dankzij ICT-ondersteuning leerlingen meer zelfstandig kunnen werken, in wisselende groepssamenstellingen. Groepen worden geformeerd op basis van de leerbehoefte van leerlingen, rekening houdend met niveau, tempo, werkwijze. Het differentiëren in de klas, met een vaste groepssamenstelling van leerlingen is maar in zeer beperkte mate mogelijk en stelt onredelijk hoge eisen aan de docenten.

De ervaringen in de ruim twee jaren binnen de scholen van SOML laten overduidelijk zien dat geen sprake is van individualisering van het leren. Leren doe je samen, ook in de toekomst. De school blijft een heel belangrijke ontmoetingsplaats voor leerlingen, maar het leren gebeurt zowel binnen als buiten de school. De uitdaging voor de scholen is om toch de regie te houden over het leerproces van hun leerlingen en het leren binnen en buiten de school met elkaar te verbinden. Docenten worden arrangeur van de leermiddelen en regisseur van het leerproces. Een geweldige uitdaging!!

Professionalisering door Heyy by SOML

De hier geschetste veranderingen zullen scholen niet helemaal op eigen kracht kunnen realiseren. Enerzijds zoeken scholen naar mogelijkheden om met en van elkaar te leren, op het niveau van medewerkers, maar ook op organisatieniveau. SOML heeft hiervoor het professionaliseringscentrum Heyy by SOML ontwikkeld. In september 2015 organiseerde Heyy de eerste SOML-Onderwijsdag, waarop meer dan 40 ateliers en salons werden georganiseerd, waarin specialisten van SOML hun kennis en ervaring deelden met collega’s. De broedplaatsen voor persoonlijk leren wisselen ook kennis en ervaring met elkaar uit inzake het anders organiseren van het onderwijsproces en het innoveren van systemen, procedures en programma’s in de schoolorganisatie. Samenwerking met de Open Universiteit (Welten Instituut) en de Universiteit van Maastricht wordt belangrijker om antwoord te kunnen geven op vragen: wat werkt wel en wat niet en waarom is dat zo? In het Meerjarenbeleidsplan 2015-2018 heeft SOML de ingeslagen weg naar de toekomst vertaald in vier programmalijnen: Het (persoonlijk) leren van leerlingen, het investeren in medewerkers, het bouwen van een passende leeromgeving en het optimaliseren van de bedrijfsvoering. Een duidelijke keuze voor de toekomst, waarmee SOML zich zeer duidelijk profileert.

Leerling 2020 bundelt kracht van scholen

Onderwijsvernieuwingen als hier beschreven, vragen ook dringend om aanpassing van wet- en regelgeving en van het aanbod van leermiddelen (metadatering van digitale content, adaptieve leerplatforms, kennis van learning analytics). Digitalisering dwingt om maatregelen te nemen rond bescherming van leerlinggebonden informatie en toegankelijkheid van internet. Het Doorbraakproject Onderwijs en ICT is een gezamenlijke inspanning om in de periode 2015-2017 op verschillende fronten tot een doorbraak te komen. Doel is bijvoorbeeld om de relatie onderwijsveld-marktpartijen (educatieve uitgevers en softwareleveranciers) te veranderen. Tot nu toe waren de aanbieders veelal de bepalende partij en konden scholen kiezen uit wat hen werd aangeboden. Wil het innovatieproces naar gepersonaliseerd leren in de scholen succesvol kunnen verlopen, dan is het noodzakelijk dat scholen met elkaar gaan bepalen welke vraag door marktpartijen beantwoord zou moeten worden.

Met het project Leerling2020, onderdeel van het Doorbraakproject Onderwijs en ICT, streeft de VO-raad ernaar de krachten van scholen te bundelen aan de vraagkant van de markt. In het project Leerling2020 werken vanaf voorjaar 2015 60 scholen met elkaar samen in tien zogenaamde ‘Leerlabs’. In elk Leerlab werken een zestal scholen samen rond een versnellingsvraag. Voorbeelden van versnellingsvragen zijn: ‘Hoe kunnen we individuele leerroutes inrichten?’, ‘Hoe kunnen we de schoolorganisatie herontwerpen?’, ‘Hoe kan de leerling eigenaar worden van het eigen leerproces?’ en ‘Hoe kunnen curriculum, content en leerplatforms met elkaar verbonden worden?’.

In de eerste tranche van Leerling2020 doen vier Limburgse scholen mee, waaronder Niekée van SOML. Vanaf volgend jaar verwacht ik dat een veel grotere groep Limburgse scholen actief zal zijn in het Doorbraakproject.

Een zeer snel groeiende groep docenten is actief betrokken bij dit innovatieproces. Het is een geweldige uitdaging voor schoolleiders en voor onderwijsbestuurders om voor de goede randvoorwaarden te zorgen, die noodzakelijk zijn voor het welslagen van alle inspanningen. In 2016 vindt naar verwachting een opschaling plaats van het aantal scholen dat deelneemt aan Leerlabs in het kader van Leerling2020. Nog eens 120 scholen sluiten zich aan bij de 60 pioniers, die al in 2015 zijn gestart. Voldoende massa om aan te nemen, dat zij met elkaar in staat zullen zijn een onomkeerbare vernieuwing in het voortgezet onderwijs tot stand te brengen.

Kees Hoefnagel

Als voormalig bestuursvoorzitter van SOML betrokken geweest bij de strategische keuzes binnen SOML en bij de start van het Doorbraakproject Onderwijs en ICT. Inmiddels actief bij de VO-raad als Ambassadeur Leerling2020.

Kijk voor meer info op www.leerling2020.nl

Kijk voor meer informatie op www.soml.nl